Το 2017 ολοκληρώθηκαν οι νέοι αυτοκινητόδρομοι, οι οποίοι άλλαξαν ριζικά τον χάρτη του εθνικού οδικού δικτύου. Σημαντικότατο τμήμα της συνολικής δαπάνης κατασκευής αποτέλεσαν οι αποζημιώσεις προς τους παραχωρησιούχους, με ευθύνη του Δημοσίου, όπως πιστοποιεί η έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου για την περίοδο 2000-2014. Οι πρόσθετες τελικές αποζημιώσεις ανήλθαν σε 1,1 δισ. ευρώ.
Ο αρχικός σχεδιασμός των συμβάσεων παραχώρησης το 2007 προέβλεπε την ολοκλήρωσή τους το 2012. Τελικά οι οδικοί άξονες ολοκληρώθηκαν το 2017 στοιχίζοντας στο Δημόσιο και στους χρήστες 6,27 δισ. ευρώ (Ολυμπία Οδός 1,83 δισ., Ιόνια Οδός 1,48 δισ., Μορέας 1,02 δισ., Μαλιακός-Κλειδί 1,21 δισ. και Ε65 732 εκατ.), ενώ, αν συνυπολογιστούν απαλλοτριώσεις και συμπληρωματικές αρχαιολογικές εργασίες, το συνολικό ποσό προσεγγίζει τα 7 δισ. ευρώ.
Η ολοκλήρωση των αυτοκινητόδρομων συνοδεύτηκε με δύο καθοριστικές αλλαγές που έγιναν με την αναθεώρηση των συμβάσεων το 2013:
● Ο αυτοκινητόδρομος Κεντρικής Ελλάδας (Ε65) με μια πρωτότυπη σύλληψη μετατράπηκε σε «τυφλό», αφού αφαιρέθηκε η αρχή και το τέλος του.
● Το τμήμα Πάτρα-Πύργος-Τσακώνα-Καλό Νερό αφαιρέθηκε από τη σύμβαση της Ολυμπίας Οδού, δίνοντάς της μια «φανταστική» διάσταση αφού δεν θα έφτανε στην Αρχαία Ολυμπία, από την οποία πήρε και το όνομά της.
Με την υπογραφή των συμβάσεων το 2007 το Ελληνικό Δημόσιο δεσμεύτηκε για την παράδοση της απαιτούμενης γης σε ασφυκτικά πλαίσια (12 μήνες) και την αποδοχή αυστηρότατων ρητρών έναντι γεγονότων καθυστέρησης. Τα γεγονότα καθυστέρησης ομαδοποιούνται σε τέσσερις κατηγορίες: α) απαλλοτριώσεις, β) αρχαιολογικές εργασίες, γ) μετατόπιση δικτύων κοινής ωφέλειας και δ) περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις.
Σημαντικότερη εξ αυτών είναι η διαδικασία των απαλλοτριώσεων, καθώς συμπαρασύρει και άλλες κατηγορίες. Τα υφιστάμενα εργαλεία απόκτησης και διάθεσης γης είναι:
1) Η κανονική διαδικασία του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων (Ν.2882/2001) απαιτεί κατ’ ελάχιστον 24 μήνες.
2) Η εξαιρετική διαδικασία του άρθρου 7Α του Κώδικα Απαλλοτριώσεων, που δημιουργήθηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, απαιτεί για την προσωρινή κατάληψη 4-5 μήνες, ενώ η οριστική κατάληψη δεκαεννέα μήνες κατ’ ελάχιστον.
3) Η επίταξη ακινήτων ΑΝ1838/51 (ΦΕΚ170Α) απαιτεί 2-4 μήνες μετά την κήρυξη της απαλλοτρίωσης, υπό την αίρεση ότι δεν θα υπάρξουν δυστροπούντες ιδιοκτήτες και δεν θα γίνει άσκηση ένδικων μέσων και βοηθημάτων.
Η τότε ηγεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ επέλεξε την κανονική διαδικασία σε συνδυασμό με την επίταξη και όχι τη σύγχρονη και αποτελεσματική ολυμπιακή διαδικασία του 2001.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι εννιά χρόνια μετά οι απαλλοτριώσεις αποτελούσαν το 25-50% των γεγονότων καθυστέρησης, όπως φαίνεται στα Πλαίσια Συναντίληψης για την έγκαιρη ολοκλήρωση των αυτοκινητόδρομων, που υπογράφηκαν τον Δεκέμβριο του 2016 μεταξύ ΥΠΟΜΕ και παραχωρησιούχων.
Οι παραχωρησιούχοι, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του Δημοσίου να παραδώσει τους απαιτούμενους χώρους εγκαίρως, διεκδίκησαν και κέρδισαν αποζημιώσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων.
Το 2016 η ελληνική πολιτεία, μπροστά στο ανελαστικό ορόσημο της ολοκλήρωσης των αυτοκινητόδρομων τον Μάρτιο του 2017 και της επαπειλούμενης επιστροφής τεράστιων κονδυλίων στην Ε.Ε., επενέβη στη διαδικασία απόκτησης και διάθεσης γης σε τρία επίπεδα:
1) Συγκροτήθηκε διυπουργική επιτροπή μεγάλων έργων (ΦΕΚ172Α/11-02-2015), η οποία άσκησε επιτελικό ρόλο παρακολουθώντας και επισπεύδοντας τις απαιτούμενες ενέργειες για την έγκαιρη ολοκλήρωση των απαλλοτριώσεων.
2) Τροποποιήθηκε το αρθρο 7Α του ΚΑΑΑ (ΦΕΚ13Α/05-02-2016).
Ειδικότερα προβλέφθηκε:
◈ Απαγόρευση: α) αναβολής της συζήτησης του δικαστηρίου και β) άσκησης ανακοπής κατά την εκτέλεση της αποβολής των εγκατεστημένων.
◈ Η δυνατότητα ηλεκτρονικής κατάθεσης αίτησης.
◈ Σύντμηση δικαστικών διαδικασιών (προσδιορισμός δικασίμου είκοσι ημέρες μετά την κατάθεση της αίτησης, υποχρεωτική έκδοση απόφασης εντός ενός μήνα).
3) Ενεργοποιήθηκε η εξαιρετική διαδικασία του άρθρου 7Α του Ν.2882/2001 (ΦΕΚ23Α/16-02-2016) για τους πέντε αυτοκινητόδρομους και για δεκάδες άλλα έργα υποδομής.
Το Ελληνικό Δημόσιο, κάνοντας χρήση των βελτιωμένων ρυθμίσεων, πέτυχε το 2016 την άμεση απεμπλοκή 70 υποθέσεων απαλλοτρίωσης (5.000 ακίνητα) εντός εξαμήνου, επιτυγχάνοντας τελικά την πολυθρύλητη ολοκλήρωση των αυτοκινητόδρομων.
Αναφύονται τελικά δύο αμείλικτα και επίμονα ερωτήματα:
1) Γιατί αναλήφθηκαν εξωπραγματικές δεσμεύσεις σε σχέση με την παράδοση των απαιτούμενων χώρων; και
2) Γιατί η ολυμπιακή διαδικασία του αρθρου 7Α και η αυξημένη επιτήρηση του 2016 δεν ενεργοποιήθηκαν το 2007, όταν υπογράφηκαν οι συμβάσεις παραχώρησης;
Εύλογα κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει ότι αν η διαχείριση των απαλλοτριώσεων ήταν διαφορετική, τότε το Δημόσιο πιθανόν θα είχε αποφύγει την καταβολή ποσού 1,1 δισ. αποζημιώσεων και σε κάθε περίπτωση μεγάλο μέρος αυτού.
Ο Ανδρέας Ψαθάς είναι εκτιμητής ακινήτων, αγρονόμος, τοπογράφος μηχανικός
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
