Αρχές Ιουνίου 1963 και η ελληνική νεολαία ήταν σε αναβρασμό. Η νέα γενιά δεν μπορούσε να αναπνεύσει από τα σκληρά, καταπιεστικά μέτρα των συντηρητικών κυβερνήσεων της εποχής, ενώ ένα πλέγμα νόμων, διατάξεων, απαγορεύσεων που διαιωνίζονταν από την εποχή του Εμφυλίου, «έπνιγε» κάθε δημοκρατική, κάθε ελεύθερη φωνή. Καρπός των αγώνων εκείνων αποτέλεσε η ίδρυση ταυτόχρονα στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα της “Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης”.
Είχαν προηγηθεί τα προηγούμενα χρόνια οι σκληροί αγώνες των νέων για το Κυπριακό, το 1-1-4 για την υπεράσπιση του Συντάγματος και την αύξηση των δαπανών στην Παιδεία κατά 15%, ενώ ιστορική είχε μείνει η πορεία χιλιάδων σπουδαστών της Σχολής Υπομηχανικών «Ευκλείδης» Θεσσαλονίκης και άλλων τεχνικών σχολών προς την Αθήνα, οι οποίοι βάδιζαν επί μέρες με τα πόδια, με αίτημα τη βελτίωση της τεχνικής εκπαίδευσης.
Η αναστάτωση στους κόλπους της νεολαίας αλλά και τις μεγαλύτερες ακόμη ηλικίες κορυφώνεται, όταν στις 22 Μαΐου 1963, κράτος και παρακράτος σε στενή συνεργασία καταφέρουν δολοφονικά χτυπήματα στον Μαραθωνοδρόμο της Ειρήνης, Γρηγόρη Λαμπράκη, για να πλήξουν το ανερχόμενο κίνημα ειρήνης.
Στα πέντε μερόνυχτα που ο βουλευτής της Αριστεράς, ο μαραθωνοδρόμος αθλητής, ο διαπρεπής γιατρός και ο σπουδαίος άνθρωπος Γρηγόρης Λαμπράκης χαροπαλεύει στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, εκατοντάδες άνθρωποι, κυρίως νέοι εργαζόμενοι, φοιτητές και μαθητές, ξενυχτάνε καθισμένοι στο γρασίδι, στο πάρκο της πανεπιστημιούπολης.
Κι εκεί, επισημαίνεται η ανάγκη δημιουργίας μιας νεολαιίστικης κίνησης που θα παλεύει για τα ιδανικά της Δημοκρατίας και της Ειρήνης, για τα οποία πάλευε ο δολοφονημένος αγωνιστής. Μιας ανεξάρτητης οργάνωσης η οποία θα φέρει στον τίτλο της το όνομά του, για να θυμίζει τη θυσία του οσιομάρτυρα.
«Κάθε νέος και Λαμπράκης»
Ήδη, εκεί στο γρασίδι του ΑΧΕΠΑ, είχε ριχτεί για πρώτη φορά το σύνθημα «Κάθε νέος και Λαμπράκης», σύνθημα που το δημοσίευσε η εφημερίδα «Η Αυγή» στις 30 Μαΐου 1963. Ενώ γεννήθηκε κι ένα νέο έμβλημα, το «Ζ».
Ο σπόρος είχε πέσει. Κι όταν τα ξημερώματα της 27ης Μαΐου 1963 ο Λαμπράκης χάνει την άνιση μάχη με τον θάνατο, ο πόνος βρίσκει την έκφρασή του με τη δημιουργία της κίνησης για την οποία γίνονταν οι συζητήσεις τις ώρες της προσμονής.
Έτσι, λίγες ώρες, ελάχιστες μέρες μετά την παλλαϊκή κηδεία του Λαμπράκη στην Αθήνα, οι φιλειρηνικοί νέοι της Θεσσαλονίκης προχωρούν στη δημιουργία της «Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης». Ενώ σχεδόν ταυτόχρονα, με διαφορά λίγων ημερών, ανάλογη κίνηση ιδρύεται στην Αθήνα, με πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη.
Στην Αθήνα η δημιουργία της ΔΚΝΓΛ ανακοινώνεται στις 8 Ιουνίου 1963, ενώ η ιδρυτική της συγκέντρωση πραγματοποιείται στο θέατρο “Ακροπόλ”. Την ιδρυτική διακήρυξή της, συνυπέγραψαν διανοούµενοι, καλλιτέχνες και λογοτέχνες ενώ πρόεδρός της ανέλαβε ο Μίκης Θεοδωράκης. Το 1964 συγχωνεύθηκε µε την Νεολαία ΕΔΑ και συναποτέλεσαν την Δηµοκρατική Νεολαία Λαµπράκη.
Ο 86χρονος σήμερα Νίκος Μυρσίνης, φοιτητής τότε της Νομικής στο ΑΠΘ, που υπήρξε ο δεύτερος κατά σειρά πρόεδρος της ΔΚΝΓΛ Θεσσαλονίκης, εξιστορεί:
«Τις ατέλειωτες ώρες της αναμονής, όσο καθόμασταν στο γρασίδι, έξω από το ΑΧΕΠΑ, ρίχτηκε εκεί από πολλούς η ιδέα για τη δημιουργία μιας νεολαιίστικης οργάνωσης φιλειρηνικής που θα είχε το όνομα του Γρηγόρη Λαμπράκη. Το σχεδίασαν αυτό αρκετά παιδιά.
Θυμάμαι την Εφη Χαλκίδου, δικηγόρο τώρα στην Αθήνα, που τότε ήταν μαθήτρια νυχτερινού γυμνασίου. Ηταν επίσης ο Κώστας Χρυσοβέργης, που υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της ΔΚΝΓΛ Θεσσαλονίκης. Κι όταν λίγο αργότερα πήγε στρατιώτης, εκλέχθηκα εγώ στη θέση του. Θυμάμαι ακόμη πολλά παιδιά, όπως τους Χαρπαντίδη, Κωτσίκο, Θόδωρο Καζέλη που είχε αναλάβει υπεύθυνος για την ύπαιθρο, Βασίλη Πολάτογλου, Τριαντάφυλλο Ρουσά, Αργύρη Μπαρή, Κώστα Κακουλίδη, Μιχαλιό Σπυριδάκη και άλλους πολλούς».
Η ίδρυση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης
Η ίδρυση της Κίνησης, σύμφωνα πάντα με τον Ν. Μυρσίνη, έγινε τις πρώτες ημέρες του Ιούνη του 1963. Και όπως παρατηρεί: «Λίγες μέρες μετά την κηδεία, μαζευτήκαμε αρκετοί και αποφασίσαμε αυθόρμητα, χωρίς να μας πει κανείς τίποτα, χωρίς καθοδήγηση από πουθενά, να ιδρύσουμε τη Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης. Η επιδίωξή μας εξ αρχής ήταν να είναι μια μαζική, φιλειρηνική, ευρεία οργάνωση νεολαίας που να αγκαλιάζει τους δημοκρατικούς νέους, όσους ήταν εναντίον του φασισμού».
Σχεδόν ταυτόχρονα, με απόσταση λίγων ωρών ή ημερών, η Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης κάνει την εμφάνισή της και κεντρικά, στην πρωτεύουσα, με τον δημοφιλή συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη να αναλαμβάνει την προεδρία της.
Σύμφωνα με την ιστορικό Ιωάννα Παπαθανασίου, τη νύχτα της 28ης Μαΐου 1963, λίγες μόλις ώρες μετά την κηδεία, είχε πραγματοποιηθεί στα γραφεία της ΕΔΑ, που τότε βρίσκονταν στην οδό Αριστείδου της Αθήνας, άτυπη συνάντηση του Μίκη Θεοδωράκη με μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ, για το πώς θα μπορέσει να εκφραστεί καλύτερα εκείνο το βουβό κύμα οργής της νεολαίας. Στη σύσκεψη, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Τάκη Μπενά, μετείχαν, εκτός από τον ίδιο και τον Μ. Θεοδωράκη, οι Αντ. Μπριλλάκης, Ν. Καρράς και ενδεχομένως ο Λ. Κύρκος.
Η διακήρυξη 30 προσωπικοτήτων
Η επίσημη πανελλαδική εμφάνιση της ΔΚΝΓΛ γίνεται με διακήρυξη που εκδίδεται στις 8 Ιουνίου 1963 και την υπογράφουν 30 προσωπικότητες της εποχής, μεταξύ των οποίων ο Μίκης Θεοδωράκης, οι ζωγράφοι Μίνως Αργυράκης, Μέντης Μποσταντζόγλου (Μποστ) και Βάσω Κατράκη, οι ηθοποιοί Ασπασία Παπαθανασίου, Αλέκος Αλεξανδράκης, Νότης Περγιάλης και Γιώργος Χαραλαμπίδης, οι συγγραφείς Φαίδρος Μπάρλας, Νίκος Τσεκούρας, Γιώργος Μανιάτης, οι σκηνοθέτες Νίκος Κούνδουρος και Μήτσος Λυγίζος, οι βαλκανιονίκες Γεώργιος Θάνος και Νίκος Γεωργόπουλος, ο Θεόδωρος Πάγκαλος κ.ά.
Η ΔΚΝΓΛ αρχίζει να αναπτύσσεται ταχύτατα, δημιουργώντας τμήματα πολιτισμού και αθλητισμού, κινηματογράφου, σκάκι κ.ά. Αξέχαστη έμεινε στους Θεσσαλονικείς η παράσταση του έργου του Αλεξέι Αρμπούζοφ «Μακρινός δρόμος» που είχε δοθεί στο θέατρο «Παλλάς».
Όλα αυτά φυσικά, υπό τη στενή παρακολούθηση πάντα των αστυνομικών αρχών και την παρεμπόδιση κάθε δραστηριότητας. Με πιο χαρακτηριστική, την επέμβαση κατά την κατάθεση από τη ΔΚΝΓΛ, στις 2 Σεπτεμβρίου 1963, στεφάνου στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος από τους ναζί. Και όπως θυμάται ο Ν. Μυρσίνης, «όχι μόνο διέλυσαν εκείνη την εκδήλωσή μας, ποδοπατώντας βέβηλα το στεφάνι, αλλά και εναντίον 15 μελών της Κίνησης υπέβαλαν μηνύσεις για… διατάραξη της τάξης, επειδή τραγουδούσαμε το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη “Βράχο, βράχο τον καημό μου”! Η δίκη, θυμάμαι, έγινε στο Πταισματοδικείο της Νέας Μηχανιώνας που υπήρχε τότε, και όπου φυσικά απαλλαχτήκαμε».
Η δραστηριότητα αυτή της ΔΚΝΓΛ κράτησε 16 μήνες, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1964 που η Κίνηση συνενώθηκε με τη Νεολαία της ΕΔΑ και αποτέλεσαν τη «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη», η οποία είχε μια επίσης λαμπρή πορεία, με πρόεδρο πάντα τον Μίκη Θεοδωράκη.
Σπύρος Κουζινόπουλος
