«Μην αμελήσετε. Πάρτε μαζί σας νερό, το μέλλον μας έχει πολλή ξηρασία», έγραφε ο ποιητής Μ. Κατσαρός και επιβεβαιώνεται κυριολεκτικά. Tο τελευταίο διάστημα πολλές περιοχές της χώρας μας κηρύσσονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, γιατί αντιμετωπίζουν προβλήματα επάρκειας νερού.
Οι περιοχές αυτές είναι πολλά νησιά του Αιγαίου, αλλά και του Ιονίου πελάγους (π.χ. Σέριφος, Σίφνος, Νάξος, Λέρος, Σάμη Κεφαλονιάς), η Κρήτη καθώς και περιοχές της Πελοποννήσου και της Βόρειας Ελλάδας (Χαλκιδική, Νέα Ζίχνη Σερρών). Η έλλειψη νερού (λειψυδρία) έχει επίπτωση στην κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη των περιοχών αυτών με δεδομένη την τεράστια σημασία του στην ανάπτυξη του τουρισμού, της γεωργίας, της βιομηχανίας καθώς και στην παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας.
Η λειψυδρία είναι προφανώς αποτέλεσμα της παρατεταμένης ανομβρίας των τελευταίων ετών με τις μειωμένες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις. Αυτό αντικατοπτρίζεται στα αποθέματα των ταμιευτήρων που βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά, όπως π.χ. τα φράγματα Αποσελέμη και Φανερωμένης στην Κρήτη, αλλά και στο πολλαπλό σύστημα ταμιευτήρων της ΕΥΔΑΠ (Εύηνος, Μόρνος, Μαραθώνας, Υλίκη) που τροφοδοτούν με νερό το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας. Η στάθμη του νερού σε πολλές λίμνες (Κορώνεια, Δοϊράνη, Στυμφαλία, Πλαστήρα) έχει μειωθεί σημαντικά.
Επιπλέον η στάθμη του υπόγειου νερού σε πολλούς υδροφορείς έχει μειωθεί με αποτέλεσμα να ελαττωθεί η παροχή σε πολλές γεωτρήσεις και πηγάδια ή να στερέψουν εντελώς.
Αυτό όμως δεν συνέβη για πρώτη φορά. Η ξηρασία είναι ένα διαχρονικό πρόβλημα που εμφανίζεται με μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής κρίσης. Ολοι/ες θυμούνται (τουλάχιστον οι μεγαλύτεροι σε ηλικία) την ισχυρή ξηρασία της περιόδου 1989-1992, όταν ο φόβος της λειψυδρίας σκέπασε την Αθήνα.
Η ανομβρία όμως δεν είναι το μοναδικό αίτιο της λειψυδρίας, αλλά είναι συνδυαστικό αποτέλεσμα της ανομβρίας και της κακής διαχείρισης των υδατικών πόρων. Επιπρόσθετα η αυξημένη ζήτηση λόγω της μη ορθολογικής τουριστικής ανάπτυξης υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα των υδατικών συστημάτων πολλών περιοχών με αποτέλεσμα τη λειψυδρία.
Η απουσία και τα ημιτελή έργα υποδομής, όπως μικρά φράγματα και λιμνοδεξαμενές, έργα επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων λυμάτων, έργα τεχνητού εμπλουτισμού υπόγειων υδροφορέων, έργα ορεινής υδρονομίας, επιτείνουν το υδατικό πρόβλημα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν: το φράγμα του Ασωπού στην Κορινθία, καθοριστικής σημασίας για την περιοχή, το οποίο έχει ξεκινήσει να κατασκευάζεται πριν από 25 χρόνια και δεν ολοκληρώνεται για άγνωστους (;) λόγους.
Το φράγμα του Χαβρία, για το οποίο υπάρχουν μελέτες, που θα έλυνε πολλά υδατικά προβλήματα στη Χαλκιδική, εξαγγέλλεται προεκλογικά και μετά ξεχνιέται.
Τι κάνουμε τώρα;
Επειδή τα φαινόμενα της λειψυδρίας θα εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση στο προσεχές μέλλον απαιτούνται άμεσα μέτρα προσαρμογής και μετριασμού των επιπτώσεων.
Τα μέτρα αυτά βασίζονται στο τρίπτυχο: εξοικονόμηση, αποθήκευση και επαναχρησιμοποίηση νερού. Αναλυτικά:
● Διαχείριση της ζήτησης για εξοικονόμηση και αύξηση της αποδοτικότητας στη χρήση νερού (μείωση απωλειών στα δίκτυα μεταφοράς νερού, εφαρμογή ορθής αρδευτικής πρακτικής κ.λπ.). Ελεγχος του υπερτουρισμού σε νησιά και περιοχές με υδατικά προβλήματα.
● Εργα συλλογής και αποθήκευσης νερού ποταμοχειμάρρων με την κατασκευή φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών, διατηρώντας την οικολογική παροχή τους. Εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού των υπόγειων υδροφορέων. Εκδοση νέων οικοδομικών αδειών σε περιοχές με έλλειψη νερού μόνο με την προϋπόθεση κατασκευής υπόγειας δεξαμενής αποθήκευσης νερού (στέρνας) για την αξιοποίηση του βρόχινου νερού.
● Επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων από τους βιολογικούς καθαρισμούς για άρδευση που εντάσσεται στην κυκλική οικονομία. Στην Ελλάδα μόνο μια μικρή ποσότητα, της τάξης του 1,5-2% των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων επαναχρησιμοποιείται σε αντίθεση με άλλες χώρες (Κύπρος, Ισραήλ, Καλιφόρνια ΗΠΑ) με παρόμοια προβλήματα, όπου αξιοποιούνται σε μεγάλο ποσοστό.
● Αφαλάτωση υφάλμυρων νερών, κυρίως υποθαλάσσιων πηγών, που μειώνει σημαντικά το λειτουργικό κόστος, το οποίο είναι πολύ μικρότερο (περίπου το ήμισυ) από αυτό της αφαλάτωσης θαλασσινού νερού με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αιολική, γεωθερμική, φωτοβολταϊκά, αντλησιοταμίευση ή συνδυασμός αυτών). Ηδη σε νησιά του Αιγαίου λειτουργούν μονάδες αφαλάτωσης για την κάλυψη των οικιακών αναγκών. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές παράκτιες υφάλμυρες πηγές, όπως π.χ. Αλμυρός Ηρακλείου, Κιβερίου Αργολίδας. Η αφαλάτωση των πηγών αυτών (αν δεν βρεθούν άλλες λειτουργικές λύσεις αξιοποίησης) μπορεί να καλύψει μέρος των υδρευτικών αναγκών του Ηρακλείου και Ναυπλίου/Αργους, αντίστοιχα.
● Προστασία των δασικών οικοσυστημάτων και κατασκευή έργων ορεινής υδρονομίας για εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων και αντιπλημμυρική προστασία.
Εν κατακλείδι η λειψυδρία είναι αποτέλεσμα της ανομβρίας και της κακής διαχείρισης των υδατικών πόρων, συμπεριλαμβανομένης της απουσίας έργων υποδομής για την αξιοποίησή τους. Επειδή η ανομβρία θα εμφανίζεται συχνότερα στο μέλλον, απαιτείται προτεραιοποίηση έργων σε κάθε περιοχή ανάλογα με τις συνθήκες και κυρίως πολιτική βούληση για τη χρηματοδότηση των έργων αυτών. Σε κάθε περίπτωση το νερό είναι δημόσιο αγαθό και όλοι οι πολίτες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε καθαρό, φτηνό και υγιεινό πόσιμο νερό (στόχος 6 της βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ).
Ο Κωνσταντίνος Βουδούρης είναι Καθηγητής ΑΠΘ, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας
