Ο άνθρωπος της αγοράς έχει συνηθίσει να συμμαχεί με τον τεχνοκράτη: Ο νεοφιλελευθερισμός ως ιδεολόγημα και πρακτική, οι θεωρίες για τους “αρίστους” και τα προϊόντα της τεχνητής νοημοσύνης (επιτελικά κράτη, έξυπνες πόλεις, έξυπνη εργασία, εξατομικευμένη διαφήμιση, εφαρμογές που διευκολύνουν τον πολίτη κλπ κλπ), όλα αυτά φαίνονται να συνδέονται ευτυχισμένα σε μια κοινή προοπτική προόδου.
Η συμμαχία είναι πιστή, όταν ο αλγόριθμος παράγει προφίλ που χειραγωγεί την οικονομία ή την πολιτική για χάρη του κατασκευαστή του. Σε άλλες περιπτώσεις ωστόσο, εντός και εκτός του ψηφιακού κόσμου ανακύπτουν επιπτώσεις: Οφέλη και κίνδυνοι που εναλλάσσονται. Κυμαίνονται από τη βιώσιμη ανάπτυξη, ως τη φθορά. Ας σημειώσουμε σήμερα δυο καθαρές και απρόσμενες διαψεύσεις των νεοφιλελεύθερων προταγμάτων, οι οποίες προκύπτουν μέσω των εργαλείων της Τεχνητής Νοημοσύνης.
– Διάψευση πρώτη. Η αυτορρύθμιση – αγαθό του Ρήγκαν, της Θάτσερ και του καθοδηγητή των νεοφιλελεύθερων Φρ. Χάγιεκ, η ιδέα για την αυθορμησία και το αλάθητο της ιδιωτικής αγοράς, ο κανόνας ότι όταν ο καθένας κοιτά το συμφέρον του η κοινωνία μια χαρά ισορροπεί, έπαυσαν να πείθουν σαν δήθεν αυτονόητα. Ο εγωισμός του καθενός μπορεί μεν να οδηγεί ακόμη και σε μια ισορροπία, αλλά αυτή δεν είναι πάντα ένα αγαθό (“και το σώμα ενός κρεμασμένου ισορροπεί, αλλά δεν το ζηλεύουμε”, ειπώθηκε).
Πραγματικά, οι στατιστικές της ψηφιακής νοημοσύνης διέψευσαν τα δόγματα. Αποδείχθηκε ότι η συντήρηση των ανισοτήτων, η έλλειψη δικαιοσύνης, η μείωση του πρασίνου, καρποί εγωϊστικών επιλογών, ζημιώνουν το σύνολο, ενώ η αλληλεγγύη ωφελεί. Το κοινό καλό μπορεί πια να μετριέται, *όπως η εύρυθμη κυκλοφορία των αυτοκινήτων: Αν ο καθένας την ίδια ώρα ατομικά ψάχνει για το συντομότερο δρόμο ή την πιο πονηρή εναλλακτική διαδρομή, η κυκλοφορία μπλοκάρει. Αν η φορτωμένη διασταύρωση μείνει χωρίς φανάρι, δηλαδή χωρίς ρυθμιστική παρέμβαση, οι συγκρούσεις –πχ σε μια μεσογειακή χώρα- πολλαπλασιάζονται.
– Δεύτερο: Εξίσου καθαρά διαψεύστηκε η ιδέα ότι η συμμετοχή «αρίστων» σε μια ομάδα δουλειάς είναι το κλειδί για την παραγωγή σωστών επιστημονικών κρίσεων. Ας αφήσουμε για λίγο τις φιλοσοφικές αμφισβητήσεις για την ηθική αξία της προσωπικής αριστείας**: Ο αλγόριθμος ανακάλυψε, ότι δεν είναι η διδασκαλία και η στοίχιση στους ειδικούς, αλλά η αντίρρηση αυτή που γεννά τις καινοτομίες. «Ο πιο καλός ο μαθητής στην τάξη» δεν ήταν αυτός που νόμιζε ο νεοφιλελεύθερος δάσκαλος Friedrich Hayek, ούτε εκείνος του αξέχαστου Ζαμπέτα. Οι ξεπερασμένοι προσωκρατικοί (Πρωταγόρας, Επίχαρμος) και οι κριτικοί φιλόσοφοι του 20ού αιώνα, που θεοποιούσαν τη δυσπιστία, παίρνουν τους καλύτερους βαθμούς!
Εδώ ο νεοφιλελευθερισμός προωθεί τα ρομπότ και αυτά ανατρέπουν τα δόγματά του. Εδώ δηλαδή γελάμε!
*Παραδείγματα στο βιβλίο των M. Kearns/A. Roth “The ethical algorithm. The science of socially aware algorithm design”, Oxford Univ. Press, 2020
**Έχω αναφερθεί και άλλοτε εδώ στο βιβλίο “Social Physics” του Alex Pentland. Βλ. ήδη στα ελληνικά και M. Sandel, «Η Τυραννία της αξίας. Τι έχει απογίνει το κοινό καλό;» μτφρ. Μ. Μητσού, έκδ. Πόλις 2022.
Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.
